بررسی نظام توزیع و مسیر فرآیند آن مستلزم شناخت روابط بین زنجیره ها و فعالان این بخش همچنین نحوه و کارکرد آن است. قرار گیری استان ایلام در آخرین حلقه های توزیع و فاصله زیاد از مراکز تولید عمده محصولات کشاورزی ، از طرفی تولید و عرضه ناکافی این محصولات در استان اهمیت مطالعه پیرامون بررسی مسیر فرآیند توزیع محصولات کشاورزی به خصوص میوه و مرکبات را افزایش داده است.
این تحقیق از نوع میدانی بوده که با توزیع پرسشنامه ها بین عاملین توزیع میوه و مرکبات و با استفاده از آمار ها و منابع کتابخانه ای به بررسی مسیر فرآیند توزیع این محصولات در استان ایلام پرداخته شده است.
نتایج تحقیق نشان می دهد : فقدان زیرساختهای مناسب (میادین میوه و تره بار ، ، سردخانه ، انبار مکانیزه و..) همچنین عدم تشکیل یک زنجیره کارآمد و مناسب در توزیع محصولات کشاورزی به خصوص میوه و مرکبات در استان ایلام موجب بالا بودن شاخص بهای میوه و مرکبات ، افزایش تعداد واسطه ها ، افزایش فسادپذیری، عدم تطابق تقاضای بازار با میزان عرضه و تولید ، عدم بهره وری مناسب ، اتلاف منابع و... شده است.
توزیع از مهم ترین بخش های یک سیستم اقتصادی بوده و به زبان ساده به معنای رساندن محصول تولید شده به مصرف کنندگان در زمان و مکان مناسب می باشد. اصلی ترین وظیه نظام توزیع انتقال کالا از تولید کنندگان و عرضه کنندگان به مصرف کنندگان و تقاضاکنندگان بوده و بخش اعظم از مکانیسم بازار و ساماندهی آن را برعهده دارد.
بررسی مسیر فرآیند توزیع کالاها بخصوص کالاهایی که دارای اهمیت بیشتری در سبد هزینه و مصرف خانوارها هستند از مهم ترین گام ها جهت شناخت شبکه های توزیع همچنین آسیب شناسی آنها می باشد.
طرح مسئله:
در فرآیند شکل‌گیری فعالیت‌های اقتصادی، دو رکن اساسی تولید‌کننده و مصرف‌کننده باانگیزه‌های مشخص و متفاوت وارد عرصه فعالیت می‌شوند. تولید کنندگان به دنبال هدف کسب سود و مصرف‌کنندگان در پی کسب مطلوبیت و رضایتمندی هستند. پیوند و اتصال این دو گروه در تهیه و ارایه کالا منجر به تشکیل بازار می‌شود. در جوامع ابتدایی یا کوچک که حجم مبادلات کم و مکان جغرافیایی مبادله محدود است، اطلاع از نیازهای مصرف‌کنندگان و ارایه کالا یا خدمت به آنها با سرعت و کمترین هزینه مبادله صورت می‌گیرد. لکن با پیچیده‌تر شدن روابط اجتماعی، گسترش شهرنشینی، توسعه قلمرو جغرافیایی سکونت و فعالیت اقتصادی، رکن سومی به دو رکن ذکر شده اضافه شد که آن توزیع می‌باشد. نظام توزیع کالا و خدمات به عنوان مجموعه فرآیندهای موجود بین تولید تا مصرف در نظر گرفته می‌شود. در بخش تولید، فرآیندهای نگهداری ، حمل و نقل، بنکداری ، پخش، عمده‌فروشی و خرده فروشی و در رأس همه آنها نظام مدیریت فرآیندهای مذکور، مطرح می‌شود. از بعد مصرف نیز افزایش آگاهی ، بهبود سلامت و ایمنی ، پیشبرد عقاید مصرف‌کنندگان و ایجاد بازار رقابتی منصفانه برای مصرف‌کنندگان مورد توجه قرار می‌گیرد.
« ارکان اساسی شبکه توزع عبارتند از :
تولیدکنندگان و واردکنندگان که کالاها را وارد شبکه می کنند .
عمده فروشان که واسطه بین تولیدکنندگان و توزیع کنندگان نهایی (خرده فروشان) می باشند.
خرده فروشان که رساننده نهایی کالا و خدمات به دست مصرف کنندگان هستند.
مصرف کنندگان که کالاها را از شبکه خارج نموده و مصرف می نمایند. نمودار زیر کانالهای توزیع در حالت عمومی را نشان می دهد: